İstanbul’un Sarayları: Topkapı’dan Beylerbeyi’ne

Bir zamanlar imparatorlukların başkenti olan İstanbul, bugün o ihtişamın izlerini hala taşıyor. Geçmişin en canlı tanıkları ise elbette şehrin sokakları, camileri, surları ve sarayları…

Bugün, Topkapı’dan Dolmabahçe’ye, Yıldız’dan Beylerbeyi’ne uzanan bir saray zincirinin hikayelerini anlatacağız sizlere. Her biri farklı bir çağın ruhunu taşıyan, yalnızca mimarinin değil bir medeniyetin de dönüşümünü anlatan İstanbul’un saraylarını daha yakından tanımaya hazır mısınız?

Topkapı Sarayı: Osmanlı’nın Kalbi

Osmanlı’nın dört yüz yıllık gücünün tam merkezinde olan, bir diğer deyişle “Osmanlı’nın kalbi” Topkapı Sarayı ile başlayalım.
Tarihi Yarımada’nın en güzel yerinde, Haliç’i ve Boğaz’ı aynı anda gören eşsiz bir konumda yükseliyor Topkapı Sarayı. Tabi bu tesadüf değil; Topkapı Sarayı’nın konumu hem stratejik hem de sembolik bir gücün ifadesiydi. İstanbul’un fethinden hemen sonra yaptırılan sarayda bugün bile bu gücü, bu ritmi hissetmemek mümkün değil.

Bugün Topkapı Sarayı’nı ziyaret eden biri yalnızca bir yapıya değil, yüzlerce yıllık bir dünyanın da içine giriyor. Modern İstanbul’un kalabalığı dışarıda kalıyor ve bir anda zaman yavaşlıyor. Dört avlulu Topkapı Sarayı’nın farkı da tam burada başlıyor işte; burası tek bir bina değil, başlı başına bir şehir. Dikkatle dinlerseniz taş duvarların ardında padişahların ayak seslerini ve yeniçerilerin yankılarını bile duyabilirsiniz.

Topkapı Sarayı’nı gezmeye Harem Dairesi ile başlayalım çünkü burası hem yerli hem de yabancı turistler için sarayın en ilgi çekici bölümü. 300’den fazla odaya sahip olan Harem, Osmanlı hanedanının iç dünyasına açılan bir pencere gibi adeta. Haseki Sultan’ın odasındaki çiniler, “Altın Yol” adı verilen dar koridor ve birkaç adım ötede, göz kamaştırıcı bir koleksiyona ev sahipliği yapan Hazine Dairesi ile tarihteki yolculuğumuz devam ediyor. Kaşıkçı Elması’nın ışıltısı, Topkapı Hançeri’nin altın işlemeleri, görkemli tahtlar… Tüm bunları gördüğünüzde, “ihtişam”ın sözlük anlamının tam karşınızda durduğunu hissediyorsunuz.

Gücün ve ihtişamın yanı sıra Topkapı Sarayı aynı zamanda inancın da merkeziydi. Hz. Muhammed’e ait Sakal-ı Şerif ve Hırka-i Saadet’in sergilendiği Kutsal Emanetler Dairesi’ni gezerken farkında bile olmadan adımlarınız yavaşlıyor, sesiniz alçalıyor.
Topkapı Sarayı’nın tüm dünyada bu kadar ünlü olması da popüler kültürle yakından ilişkili. Yalnızca ülkemizde değil, birçok ülkede izlenme rekorları kıran Muhteşem Yüzyıl dizisinin peşine takılıp buraya gelen çok sayıda ziyaretçi var. Hal böyle olunca da sarayın gizemli atmosferi popülerliğini ve ününü hiçbir zaman kaybetmiyor. Sarayı yalnızca ekranlardan tanıyan ziyaretçiler için bu gezi, oldukça gerçek ve etkileyici bir deneyim.

Son bir önerimiz var; Topkapı Sarayı’nı gezdikten sonra Gülhane Parkı’na çıkıp bir çay molası vermeli. Az önce koridorlarında yürüdüğünüz Topkapı Sarayı’nın siluetine karşı oturup çayınızı içerken, anılar hala zihninizde capcanlı olacak. Tarihle bugünün birbirine en çok karıştığı yere böylesi bir kapanış yakışır.

Dolmabahçe Sarayı: Boğaz Kıyısında Batı Rüzgârı

Osmanlı’nın son yüzyılına damgasını vuran bir değişim sembolü Dolmabahçe Sarayı. 19. yüzyılın ortalarına gelindiğinde, Topkapı’nın geleneksel mimarisinin yerine daha batılı bir anlayışla bir saray inşa edilme ihtiyacı doğuyor ve Sultan Abdülmecid, imparatorluğun yeni yüzü olacak olan Dolmabahçe Sarayı’nı Boğaz’ın tam kıyısına yaptırıyor. Batı’nın mimari tarzının Osmanlı’nın zarafetiyle birleştiği bu yeni saray, aslında dev bir yenilenme arzusunun da sembolü. Barok, rokoko ve neoklasik tarzların birleştiği Dolmabahçe Sarayı, o günden bugüne Boğaz kıyısında bir mücevher gibi parıldamaya devam ediyor.

Sarayın içine adımınızı attığınızda tüm ziyaretçiler gibi şaşkınlığınızı gizleyemiyorsunuz. Altın varaklı tavanlar, neredeyse gökyüzüne uzanan 4,5 tonluk kristal avize, ışık oyunlarıyla gözleri alan Kristal Merdiven, Muayede Salonu’nun devasa kubbesi, İngiliz halıları, Bohemya kristalleri, Paris esintili mobilyalar… Gözünüzü nereye çevirseniz yeni bir detay yakalıyorsunuz. Ve şunu fark ediyorsunuz; burası bir saraydan çok, 19. yüzyıl Avrupa’sının Osmanlı dokunuşlarıyla yeniden yorumlandığı bir sanat galerisi gibi.

Dikkatli ziyaretçilerin kaçırmayacağı detaylardan biri de, 71 numaraları odada bulunan saat. Dolmabahçe Sarayı’nın Selamlık bölümünde, padişahların ve sonrasında devlet başkanlarının çalışma ve dinlenme alanlarının yer aldığı kısımda bulunan bu oda, Mustafa Kemal Atatürk’ün hayata gözlerini kapadığı yatak odası. Tüm sadeliğiyle korunan odadaki saat, bugün hala 09.05’i gösteriyor.

Sadece ışıltısıyla değil, taşıdığı anlamlarla da son derece derin olan Dolmabahçe Sarayı, 1927’den itibaren Mustafa Kemal Atatürk’ün İstanbul’daki çalışmalarını yürüttüğü mekanıydı. Bugün, özellikle hayatını kaybettiği o oda, hem manevi hem de tarihi açıdan çok özel bir alan. Beyaz nevresimli yatağı, üzerinde Türk bayrağı, başucunda duran saat ve duvardaki Atatürk fotoğrafı, tüm ihtişamın içinde bir vedanın sessizliğini de taşıyor. O yüzden saray gezisinin bu noktasında tur yavaşlıyor ve Dolmabahçe’nin görkemli atmosferi, burada yerini derin bir saygıya bırakıyor.

Yıldız Sarayı: Korular İçinde Saklanan İmparatorluk

Bu kez sizi İstanbul’un adı en az bilinen ama en etkileyici saraylarından birine götürüyoruz. İstikametimiz, Beşiktaş’ın yukarı kısımlarında, geniş bir koruluğun içinde sessizce duran Yıldız Sarayı.

Sultan II. Abdülhamid’in yaşadığı dönemle özdeşleşen bu yer, diğer saraylarla birçok açıdan ayrılıyor. Dolmabahçe’nin fazla “göz önünde” konumu nedeniyle daha izole bir yer seçme ihtiyacından doğan Yıldız Sarayı, gücünü ihtişamından değil sessizliğinden alıyor.

Burası birbirine yollarla bağlanan köşklerden oluşan koca bir merkez. Devlet görüşmeleri, av köşkü ve dinlenme gibi farklı amaçlara hizmet eden bu köşkler arasında en ünlüsü ise kuşkusuz Şale Köşkü. 1870’lerde inşa edilen bu yapıda Avrupalı misafirler ağırlanıyordu, hatta köşk Avusturya İmparatoru II. Franz Joseph’in ziyaretine özel dekore edilmişti. Kristal avizeler, duvar işlemeleri ve tavan süslemeleriyle Avrupa saraylarını aratmayan iç mekanın en göz alıcı kısmı ise 400 metrekarelik alanı kaplayan, yekpare Hereke halısı. Sultan Abdülhamid’in kişisel eşyalarının, kitaplarının ve müzik aletlerinin yer aldığı sade çalışma odası da, köşkün diğer etkileyici detayları arasında.

Bugün Yıldız Sarayı’nı ziyaret edenler, doğayla iç içe zaman geçirme fırsatı buluyorlar. Restore edilerek ziyarete açılan köşkleri, yürüyüş yolları ve Boğaz’ı gören seyir teraslarıyla burası tam bir dinlenme alanı. Bir zamanlar Osmanlı padişahlarının dinlendiği Malta Köşkü bahçesinde kahvaltı yaptığınızı bilmek ise bu deneyimi daha da özel kılıyor.

Çırağan Sarayı: Boğaz’ın En Zarif Hikayesi

Beşiktaş ile Ortaköy arasında, Boğaz’ın hemen kıyısında konumlanan Çırağan Sarayı, Osmanlı’nın son dönem zarafetinin önemli bir simgesi. Mermer cepheleri, kemerli pencereleri ve sütunlarıyla, o dönemin mimari anlayışın canlı bir hatırası. Hatırası diyoruz çünkü Çırağan Sarayı’nın hikayesi yalnızca mimarisiyle değil, yaşadığı olaylarla da İstanbul tarihinin önemli bir parçası.

1860’larda Sultan Abdülaziz tarafından yaptırılan ve ünlü Balyan ailesinin imzasını taşıyan saray, bir zamanlar görkemli davetlere ve Meclis-i Mebusan oturumlarına ev sahipliği yapıyordu. Mozaikleri, taban süslemeleri, ince ahşap işçiliği, harem dairesi ve merasim salonlarıyla, Osmanlı’nın saray geleneği ile 19. yüzyıl Avrupa etkileri bir aradaydı. Geçirdiği büyük yangının ardından titiz bir restorasyonla yeniden hayata dönen Çırağan Sarayı, bugün hala Boğaz kıyısında ışıldamaya devam ediyor.

Çırağan Sarayı’nın en etkileyici yanı nedir derseniz, Boğaz’la kurduğu doğrudan ilişki deriz. Günümüzde otel olarak hizmet veren yapının bahçesinden denize doğru yürüdüğünüzde, suyun hemen kenarında tarihle bugünün yan yana durduğunu görüyorsunuz. Geçmişin tüm ihtişamı, İstanbul’un nefes kesici manzarasıyla birleşiyor. Hele gün batımında, Boğaz’ın tüm ışıkları Çırağan’ın beyaz mermerlerine vurduğunda, Çırağan’ın adının nereden geldiğini hemen anlıyorsunuz. Hadi yeri gelmişken Çırağan’ın isminin hikayesine de değinelim. Farsça kökenli “çerağ” sözcüğü “ışık, şenlik” anlamına gelir. “Çırağan” kelimesi de “ışıklandırılmış, şenlikli” demekti. 18. yüzyılda Boğaz kıyısındaki bahçeler fenerlerle, kandillerle süslenir, geceleri gösterişli şenlikler yapılırdı. İşte “Işıklar Sarayı” anlamına gelen “Çırağan Sarayı” da ismini o zamanın eğlence geleneğinden alıyor. Bugün o ışık hala hiç sönmemiş gibi, değil mi?

Hatta size daha da ilginç bir bilgi verelim, 1910 yılında geçirdiği büyük yangının ardından Çırağan Sarayı neredeyse küle dönmüştü. Mermer sütunları ve duvarları ayakta olsa da içi tamamen harap haldeydi. Ve bu yangının ardından çok uzun süren bir sessizliğe gömüldü. 1930’lardan itibaren, boş kalan bahçesi hiç beklenmedik bir şekilde yeniden hayat buldu. Beşiktaş Jimnastik Kulübü’nün ilk maçlarını oynadığı Çırağan Sarayı bahçesi, “Şeref Stadı” adını aldı. Ta ki 1940’larda stadyum yavaş yavaş işlevini kaybedene ve saray yeniden restore edilip 1990’larda bugünkü görkemine kavuşana dek.

Osmanlı sarayından meclise, stadyumdan otel kompleksine… Çırağan Sarayı, bugün Boğaz’ın en zarif simgelerinden biri olmasının yanında, İstanbul’un değişim hikayesini tek başına özetleyen bir yapı adeta.

Beylerbeyi Sarayı: Boğaz’ın Serinliğinde Zarafet

Boğaz Köprüsü’nün hemen altında, Üsküdar kıyısında yer alan Beylerbeyi Sarayı’nın aslında bir yazlık olarak tasarlandığını biliyor muydunuz?

1865’te inşa edilen Beylerbeyi Sarayı, barok mimarisi, beyaz mermer cephesi ve Boğaz’ın hemen kıyısındaki konumuyla Osmanlı’nın zarafet anlayışını en etkileyici şekilde yansıtan yapılardan biri. Beylerbeyi Sarayı için, Dolmabahçe’nin batılı ihtişamı ile Topkapı’nın geleneksel dokusu arasında bir yerde durduğunu, gösterişten uzak olsa da tüm detaylarında sonsuz bir incelik barındırdığını söyleyebiliriz.

Saray dışarıdan çok sade görünse de içine girdiğinizde durum değişiyor. Tavandan sarkan kristal avizeler, Avrupa’dan getirilen tablolarla süslü duvarlar ve Mısır mermeri ile kaplı zeminlerde dönemin uluslararası zevkinin yansımalarını görüyorsunuz. En çok ilgiyi de yaz aylarında serinlemek için tasarlanan havuzlu Mermer Salon topluyor. Işık oyunlarıyla gün boyu mekanı hareketlendiren bu küçük havuz, Osmanlı mimarisinin işlevselliğini de gözler önüne seren bir detay.

Geldik Beylerbeyi Sarayı’nın dillere destan bahçesine. Burası gerçekten de kendi başına bir dünya. Padişahların, şehzadelerin ve konukların yürüyüş yaptıkları bahçe, 1869’da bu sarayda konaklayan Fransa İmparatoriçesi Eugenie’yi olduğu kadar sizi de kendine hayran bırakacak. Deniz kıyısındaki taş iskelesi, palmiyeleri, renkli çiçekleri ve küçük kameriye köşkleriyle çevrili bu bahçede durup Boğaz’ı seyretmek, görüp görebileceğiniz en etkileyici İstanbul manzaralarından biri.